14 czerwca br. w Poświętnem Instytut Pileckiego upamiętni Józefę i Józefa Dmochów, mieszkańców pobliskiego Helenowa oraz podsołtysa tej wsi Jana Kowalskiego zamordowanych przez niemieckich żandarmów za ukrywanie grupy około dziesięciu nieznanych z imienia żydowskich mężczyzn.
Nasza rodzina dużo ucierpiała podczas II wojny światowej, jak również bezpośrednio po niej, kiedy musieliśmy żyć sami, bez rodziców. Jednocześnie uważamy, że nasi rodzice zginęli za słuszną sprawę, a słuszną sprawą było ratowanie życia innym ludziom, prześladowanym przez wroga. Nikt i nic nam nie wróci rodziców, ale mamy satysfakcję, że nasi rodzice byli ludźmi odważnymi, potrafiącymi pokonać strach i pomóc ludziom w niebezpieczeństwie.
Podanie Mieczysława Dmocha, Marianny Szulich (z d. Dmoch), Aleksandry Czapskiej (z d. Dmoch), Henryki Główki (z d. Dmoch) do GŁÓWNEJ KOMISJI BADANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ, 3 GRUDNIA 1992 R. AIPN BU 392/1126, k. 5-6.
Program upamiętnienia [wtorek, 14 czerwca 2022 roku, Poświętne]
12.00 – Msza Święta (Kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Wojciecha Biskupa w Poświętnem)
13.15 – Odsłonięcie tablicy upamiętniającej (teren przed Zespołem Szkolno-Przedszkolnym im. por. Stanisława Lecha w Poświętnem)
W Poświętnem, na terenie przed Zespołem Szkolno-Przedszkolnym im. por. Stanisława Lecha Instytut Pileckiego wraz z partnerami samorządowymi, a przede wszystkim z rodzinami ?Zawołanych po imieniu?, odsłoni kamień poświęcony Józefie i Józefowi Dmochom oraz Janowi Kowalskiemu. To już 26 upamiętnienie w ramach programu ?Zawołani po imieniu?. Liczba ?Zawołanych? wynosi obecnie 59 osób. Program został objęty Honorowym Patronatem Narodowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w Stulecie Odzyskania Niepodległości. .
Historia rodziny Dmochów oraz Jana Kowalskiego.
Józefa i Józef Dmochowie wraz z sześciorgiem dzieci mieszkali w niewielkiej wsi Helenów, w okolicy Poświętnego. Ich gospodarstwo znajdowało się na uboczu wsi, w pobliżu torów kolejowych. W Helenowie mieszkał również pełniący funkcję podsołtysa wsi Jan Kowalski.
Jak opowiada badający tę historię dr Grzegorz Kuba ? prawdopodobnie od początku lata 1943 roku rodzina Dmochów udzielała pomocy grupie około dziesięciu nieznanych z imienia i nazwiska Żydów. Gdy w lipcu 1943 roku w gospodarstwie Dmochów pojawili się Niemcy, kilku Żydom udało się zbiec, dwóch zostało zastrzelonych, a dwóch pojmanych..
Następnie Niemcy aresztowali Józefę i Józefa Dmochów. Zatrzymali też Jana Kowalskiego oraz jego żonę Ludwikę, zarzucając im wspieranie akcji pomocowej Dmochów.
Nie wiadomo, co dokładnie zarzucono Kowalskim ? czy było to bezpośrednie wspieranie ukrywanych u Dmochów Żydów, czy też zaniechanie obowiązku poinformowania władz okupacyjnych o procederze ukrywania, co zgodnie z okupacyjnym prawem również mogło być karane śmiercią ? podaje dr Anna Stróż-Pawłowska, koordynatorka programu ?Zawołani po imieniu?. Pewne jest, że zarzut ostatecznie podtrzymano tylko wobec Jana Kowalskiego; jego żonę Ludwikę, która zgodnie z zeznaniem Józefy Dmoch miała nic nie wiedzieć o akcji pomocowej, wypuszczono ? dodaje dr Stróż-Pawłowska.
(?) przyjechało kilku żandarmów niemieckich, którzy z naszego domu zabrali ojca i czekali na matkę Ludwikę Kowalską, która się ubierała. Ojciec, co zapamiętałem ? powiedział do mnie ?do widzenia, już się chyba nie zobaczymy?.
Zeznanie świadka Bolesława Kowalskiego, 17 grudnia 1992 R. AIPN BU 392/1126, K. 11.
Wszyscy aresztowani zostali przewiezieni do siedziby niemieckiej żandarmerii w Radzyminie, gdzie pojmani Żydzi zostali niezwłocznie zamordowani. Małżeństwo Dmochów oraz Jana Kowalskiego uwięziono i poddano brutalnym przesłuchaniom, a 15 lipca 1943 rozstrzelano. Józef i Józefa Dmoch oraz Jan Kowalski zostali pogrzebani w zbiorowej mogile w lesie w Radzyminie. Las ten przez miejscowych nazywany jest ?Wilczymi Górami?. Dziś znajduję się tam symboliczny grób, ufundowany przez miejscową ludność. Nie wiadomo, gdzie spoczywają szczątki ukrywanych przez Dmochów Żydów.
O programie ?Zawołani po imieniu?
Program ?Zawołani po imieniu? poświęcony jest osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Pamięć o tych, którzy wykazali się heroizmem w obliczu niemieckiego terroru, jest pielęgnowana we wspomnieniach rodzin, często jednak historie te nie są znane ogółowi społeczeństwa. Program powstał z potrzeby zaznaczenia w przestrzeni publicznej miejsc związanych z pomordowanymi. Instytut Pileckiego podejmuje starania, aby te lokalne doświadczenia stały się częścią powszechnej świadomości historycznej
Więcej informacji z Powiatu Wołomińskiego
Zmiana rozkładu jazdy linii „L” w okresie świąteczno-noworocznym
Bądź wesołym modowym trendsetterem – męskie bluzy ze śmiesznymi nadrukami
Nowe radiowozy na drogach powiatu wołomińskiego
Bilet wycieczkowy KM na Święta Bożego Narodzenia
