Ubóstwo energetyczne staje się faktem - Życie Powiatu na Mazowszu

Ponad 22 proc. mieszkańców Mazowsza nie dogrzewa swoich mieszkań i domów, 5 proc. przyznaje, że ma zbyt chłodno, by móc komfortowo żyć i funkcjonować[1] – ubóstwo energetyczne z roku na rok dotyka coraz większą grupę osób. Jakie są powody? Z jednej strony duże koszty energii, z drugiej przestarzałe piece i brak pieniędzy na ich wymianę. Dlatego samorząd województwa uruchamia dodatkowe wsparcie dla gmin m.in. na wkład własny dla mieszkańców.

Polska ma najgorsze powietrze w Europie. Z danych Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że aż 36 spośród 50 najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej znajduje się właśnie w naszym kraju[2]. Dwa z nich – Otwock i Piastów – to miasta z Mazowsza. To w dużej mierze efekt przestarzałych pieców i zbyt wolnego tempa ich wymiany. Jak zauważa członkini zarządu województwa mazowieckiego Janina Ewa Orzełowska, ubóstwo energetyczne staje się realnym problemem tysięcy mieszkańców. – Już dziś widzimy, że wiele gospodarstw nie może zapewnić sobie wystarczającego poziomu ciepła i energii elektrycznej do zasilania urządzeń i do oświetlenia. Stąd pomysł na kolejne programy wsparcia. Jednym z nich jest uruchamiany w tym roku pilotażowy projekt „Mazowsze dla czystego ciepła”, na którego realizację planujemy przeznaczyć 5 mln zł.

Wyniki badań Europejskiego Centrum Czystego Powietrza i Instytutu Ekonomii Środowiska przeprowadzone w 2022 r. na próbie badawczej 1000 osób pokazują, że 5 proc. mieszkańców Mazowsza nie ma w mieszkaniu wystarczająco ciepło, aby zapewnić komfortowe warunki życia, a 8 proc. zalegało z płatnościami za prąd, ogrzewanie lub paliwo grzewcze. Aż 19 proc. ankietowanych odpowiedziało, że koszty prądu i ogrzewania w ich domowym budżecie stanowią bardzo duże obciążenie. 22 proc. przyznało, że zdarza się, iż mieszkanie lub jego część są niedogrzane.

Zdaniem dyrektora departamentu gospodarki odpadami, emisji i pozwoleń zintegrowanych Marcina Podgórskiego wymiana pieców idzie bardzo wolno. – W 2021 r. w naszym województwie zostało wymienionych ponad 22 tys. kotłów, co stanowi zaledwie 4 proc. pieców przeznaczonych do wymiany. Aby efekty były widoczne, rocznie powinno się wymienić ponad 83 tys. urządzeń. Niestety, sytuacja jest bardzo trudna. Rosnące ceny usług, towarów i kosztów utrzymania sprawiają, że wielu osób nie stać na wymianę źródła ciepła. Wsparciem miał być rządowy program Czyste Powietrze. Niestety, jak pokazują statystyki, do końca 2022 r. liczba wniosków o dofinansowanie z terenu naszego województwa wyniosła zaledwie 45 tys., a wypłacona kwota – 24,3 tys. zł. Wymianie źródeł ciepła nie sprzyja także obecna sytuacja geopolityczna.

Kwestia ubóstwa energetycznego, sposoby wsparcia gmin i mieszkańców w procesie wymiany źródeł ogrzewania czy walka ze smogiem będą także jednymi z tematów przewodnich VI Kongresu Czystego Powietrza. Jak zauważa prezes zarządu Zespołu Doradców Gospodarczych TOR Adrian Furgalski, podczas obrad Kongresu ważne wątki będą koncentrować się wokół tematyki transportu i rozwoju miast. – Od lat pokazujemy dramat dla zdrowia i życia ludzkiego wynikający ze smogu. Jednym z kamieni milowych zapisanych w KPO jest utworzenie w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców stref czystego transportu. Musi to iść w parze z dalszym rozwojem transportu publicznego, a jak wiemy, jego rosnące koszty, zwłaszcza związane z cenami prądu i dostępem do infrastruktury kolejowej, przyczyniły się do serii podwyżek cen biletów. Hasła systemowego rozwiązania tego problemu są zatem cały czas aktualne i także pojawią się w trakcie kongresowych rozmów”.

Samorząd przeznaczy w tym roku kolejne 15 mln zł na czyste powietrze

Samorząd województwa mazowieckiego od lat podejmuje szereg działań ukierunkowanych na klimat i czyste powietrze. Jednym z nich są programy wsparcia, w ramach których władze Mazowsza dofinansowują działania gmin i powiatów.

„Mazowsze dla czystego ciepła”

To pilotażowy program samorządu województwa mazowieckiego. Władze regionu przeznaczają 5 mln zł na wymianę węglowych źródeł ciepła, a także na rekompensaty w związku ze zwiększonymi kosztami eksploatacji źródeł niskoemisyjnych po ich instalacji. Chodzi nie tylko o wymianę pieców, ale także instalację pomp ciepła, paneli fotowoltaicznych czy przeprowadzenie termomodernizacji. Po stronie gmin leży wskazanie najważniejszych potrzeb i miejsc, do których pieniądze powinny trafić. Nabór trwa do 14 marca. Na jego realizację władze Mazowsza przeznaczyły 5 mln zł.

„Mazowsze dla czystego powietrza”

To program, w ramach którego samorządy lokalne mogą otrzymać wsparcie z budżetu województwa na realizację działań służących poprawie jakości powietrza, wynikających w uchwały antysmogowej i POP. W ramach dotychczasowych edycji programu samorząd województwa mazowieckiego przeznaczył na realizację 755 projektów (edukacyjnych, inwentaryzacyjnych, kontrolnych, ekologicznych i związanych z poprawą mikroklimatu) ponad 41,5 mln zł. W tym roku ma to być kwota 10,3 mln zł.

Środki z UE – „Mazowsze bez smogu”

W ramach nowej perspektywy finansowej FEM 2021-2027 samorząd województwa planuje zrealizowanie projektu „Mazowsze bez smogu”. Zakłada on utworzenie serwisu internetowego i zatrudnienie w mazowieckich gminach i starostwach ekodoradców, którzy pomogą mieszkańcom zdecydować o potrzebie przeprowadzenia termomodernizacji, jej zakresie i racjonalnych nakładach finansowych. Wartość projektu jest szacowana na ok. 56 mln euro.

Na Mazowszu obowiązuje uchwała antysmogowa

W 2017 r. Sejmik Województwa Mazowieckiego przyjął uchwałę antysmogową, w której zostały wskazane rodzaje paliw i urządzeń grzewczych, których użytkowanie wpływa negatywnie na jakość powietrza, w związku z czym nie powinno się ich stosować. Nowelizacja uchwały z 2022 r. wpisuje się w trendy europejskie. Pełne i konsekwentne wdrożenie jej zapisów może skutkować zmniejszeniem emisji CO2 o około 3,6 megaton rocznie, co odpowiada 775 tys. samochodów usuniętych z dróg[3]. Na Mazowszu do wymiany jest ponad 600 tys. kotłów.

Mazowiecka uchwała antysmogowa wprowadza zakaz spalania węgla od października 2023 r. w m.st. Warszawa, natomiast od 2028 r. na terenie powiatów z obszaru statystycznego NUTS2 – warszawski stołeczny (grodziskiego, legionowskiego, mińskiego, nowodworskiego, piaseczyńskiego, pruszkowskiego, otwockiego, warszawskiego zachodniego i wołomińskiego). Całkowity zakaz spalania węgla nie obejmuje obecnie pozostałej części województwa. Jednak od 1 lipca 2018 r. na całym Mazowszu nie można używać paliw najgorszej jakości, tj. węgla brunatnego i jego pochodnych, mułów, flotokoncentratów węglowych i węgla kamiennego drobnej frakcji (0-3 mm).

Negatywne skutki zdrowotne smogu

Smog jest podstępny. Działa niezauważalnie i prowadzi do śmiertelnych skutków, atakując serce, płuca i inne organy. Jak pokazują badania, co 5. zgon na świecie następuje w wyniku zanieczyszczenia powietrza[4]. Na Mazowszu z tego powodu przedwcześnie umiera ok. 6 tys. osób rocznie[5]. Z najnowszych badań naukowców z Energy Policy Institute na Uniwersytecie w Chicago wynika, że oddychanie powietrzem, w którym stężenie pyłu PM 2,5 jest przekroczone, skraca życie o ponad 2 lata, czyli bardziej niż palenie, spożywanie alkoholu, zakażenie wirusem HIV czy konflikty zbrojne[6].

Codzienny kontakt z zanieczyszczeniami powietrza powoduje choroby układu oddechowego i krwionośnego, zaostrzenie astmy, alergii, powstawanie nowotworów, a także pogorszenie zdrowia psychicznego, m.in. problemy z koncentracją i depresja, oraz cukrzycę i otyłość^[7]. Zanieczyszczone powietrze jest szczególnie niebezpieczne dla kobiet w ciąży i dzieci (również w wieku prenatalnym).