Definicja porodu przedwczesnego podaje, że jest to poród, który ma miejsce przed ukończeniem 37. tygodnia trwania ciąży. W Europie częstość występowania tego powikłania ciąży wynosi 5-9%, w Stanach Zjednoczonych jest jeszcze wyższa i utrzymuje się na poziomie 12%. Wcześniactwo jest najczęstszą przyczyną zgonów okołoporodowych noworodków (75%).
Poród przedwczesny powoduje również nieprawidłowy rozwój ruchowy i umysłowy dzieci urodzonych przedwcześnie oraz ciężkie zaburzenia zachowania w okresie późniejszym. Około 2% ciąż kończy się porodem przed 34. tygodniem, w tym jedna trzecia ze względu na zagrożenie życia matki lub płodu, a dwie trzecie występuje samoistnie, najczęściej z powodu odpłynięcia płynu owodniowego i wystąpienia czynności skurczowej macicy. Te porody niosą ze sobą niebezpieczeństwo dla życia dziecka i matki.
Postęp medycyny przyniósł zdecydowany wzrost przeżywalności dzieci przedwcześnie urodzonych, w tym ze znacznym stopniem niedojrzałości do życia pozałonowego, urodzonych w okresie od 23. do 34. tygodnia ciąży.
Nie oznacza to jednak, że medycyna potrafi poradzić sobie z powikłaniami, które towarzyszą wcześniactwu. Należy pamiętać, że dzieci te mają niedojrzały układ oddechowy i nerwowy, są również podatne na zakażenia okołoporodowe, wylewy śródczaszkowe, które mogą powodować zaburzenia rozwoju ruchowego (mózgowe porażenie dziecięce) i umysłowego. W tej sytuacji najważniejsze byłoby ograniczenie występowania zjawiska porodu przedwczesnego, jednakże w ciągu ubiegłego półwiecza położnikom nie udało się tego osiągnąć.
Niestety wyodrębnienie grupy ryzyka w przypadku porodu przedwczesnego jest trudne, ponieważ większość porodów przedwczesnych spotykamy wśród rodzących pierwszy raz. U kobiet, które urodziły przedwcześnie, należy spodziewać się w przyszłości podobnego czasu ukończenia ciąży.
? Około 2% ciąż kończy się porodem przed 34. tygodniem, w tym jedna trzecia ze względu na zagrożenie życia matki lub płodu, a dwie trzecie występuje samoistnie, najczęściej z powodu odpłynięcia płynu owodniowego i wystąpienia czynności skurczowej macicy. Te porody niosą ze sobą niebezpieczeństwo dla życia dziecka i matki.
Postęp medycyny przyniósł zdecydowany wzrost przeżywalności dzieci przedwcześnie urodzonych, w tym ze znacznym stopniem niedojrzałości do życia pozałonowego (…) ? mówi Ryszard Stańczak specjalista położnik ginekolog
Do uznanych metod diagnostycznych prognozowania wystąpienia porodu przedwczesnego należy pomiar długości szyjki macicy w badaniu USG sondą przezpochwową oraz ocena stężenia fibronektyny płodowej, jednak ta druga metoda jest dość droga i nie jest obecnie ogólnodostępna. Podwyższenie poziomu tej substancji jest związane z uszkodzeniem błon płodowych przez czynniki infekcyjne lub mechaniczne. W tej sytuacji często dochodzi do przedwczesnego odpłynięcia płynu owodniowego i wystąpienia porodu.
W przypadku występowania zakażeń pochwy ważna jest ocena biocenozy pochwy i leczenie. Pojawienie się skurczów macicy powinno skłonić kobietę w ciąży do konsultacji u lekarza prowadzącego, który wdroży dodatkowe badanie w postaci USG przezpochwowego oceniającego długość szyjki macicy i kształt jej ujścia wewnętrznego. Prawidłowy kształt tego ujścia ma wygląd litery T. Nieprawidłowy obraz to kształt litery V lub U.
Wyselekcjonowanie grupy pacjentek zagrożonych wystąpieniem porodu przedwczesnego jest bardzo trudne, a nieprawidłowa kwalifikacja pacjentek, bez wyraźnej potrzeby leczenia, prowadzi do niepotrzebnego niepokoju i stresu. Stąd też propozycja zastosowania leczenia musi być przemyślana i wyważona. Często pojawiające się bolesne skurcze w ciąży niedonoszonej nie prowadzą do porodu. Jest to tzw. poród fałszywy, a dziecko rodzi się w terminie, niezależnie od zastosowanego postępowania leczniczego.
Do metod o dużej skuteczności leczniczej należy podawanie progesteronu drogą dopochwową (tabletki dopochwowe). Nadal stosowane są również tokolityki, chociaż nie znajdują one takiego uznania jak w latach poprzednich.
Kontrowersje budzi również metoda zakładania na szyjkę macicy szwu okrężnego, którego zadaniem jest podtrzymanie ciąży. Szew ten zakłada się w przypadku skracania się i rozwierania szyjki bez występowania skurczów macicy. Szew jest jednak ciałem obcym i sprzyja wystąpieniu zakażenia w pochwie. Zakażenie może wywoływać skurcze macicy, osłabienie błon płodowych i w rezultacie przedwczesne odpłynięcie płynu owodniowego. Stan ten jest równoznaczny z zakończeniem ciąży, a jedynym możliwym postępowaniem zapobiegającym niedojrzałości płuc rodzącego się wtedy wcześniaka jest zastosowanie sterydów u matki.