Egzekucja sądowa polega na tym, że wierzyciel uzyskawszy w sądzie korzystne dla siebie orzeczenie, po nadaniu klauzuli wykonalności, na jego podstawie wszczyna egzekucję przeciwko dłużnikowi. Ale istnieją też sytuacje, w których w międzyczasie ? po wydaniu wyroku ? dłużnik świadczenie spełnia, spłaca wierzyciela, a ten egzekucję kontynuuje dalej. Pojawia się pytanie, co wtedy robić, jak się bronić? W takiej sytuacji podstawowym instrumentem obrony dłużnika przed egzekucją jest tzw. powództwo opozycyjne. Tytuł egzekucyjny, to np. wyrok, nakaz zapłaty, ugoda sądowa, ugoda zawarta przed mediatorem i zatwierdzona przez sąd, czy akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji. Tytuł wykonawczy zaś, to tytuł egzekucyjny zaopatrzony w klauzulę wykonalności.
Jedną z podstaw takiego pozwu jest zdarzenie, które nastąpiło po wydaniu tytułu egzekucyjnego, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Ponadto, jeśli egzekucja oparta jest na orzeczeniu sądowym, dłużnik swój pozew może oprzeć dodatkowo na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, także zarzucie spełnienia świadczenia, jeśli zgłoszenie tego zarzutu w sprawie było z mocy ustawy niedopuszczalne.
Istotą tego powództwa jest wykazanie, że tytuł wykonawczy nie odpowiada rzeczywistemu stanowi rzeczy. Jednak nie można tego środka traktować, jako instrumentu, prowadzącego do ponownego merytorycznego rozpoznania zakończonej już sprawy, inaczej sąd oddali powództwo.
Słowem zarzut taki można postawić tylko wtedy, gdy do spełnienia świadczenia doszło po powstaniu tytułu egzekucyjnego, a w sytuacji, gdy tytułem egzekucyjnym jest orzeczenie sądowe – okresu po zamknięciu rozprawy. Jeśli dłużnik spóźnił się i w postępowaniu nie podniósł zarzutu spełnienia świadczenia, to zwrotu może domagać się już tylko w odrębnym procesie o odszkodowanie lub zwrotu świadczenia od wierzyciela.
Powództwo opozycyjne może być wytoczone dopiero po nadaniu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności (a nawet przed wszczęciem egzekucji), ale przed wygaśnięciem wykonalności danego tytułu, przez zupełne wyegzekwowanie roszczenia. Przed nadaniem klauzuli wykonalności należy wytoczyć z kolei pozew o ustalenie, że świadczenie zostało spełnione.
Jakie więc zdarzenia powodują wygaśnięcie zobowiązania? Oczywiście spełnienie świadczenia (np. zapłata, wybudowanie domu, ukończenie dzieła), ale też świadczenie w miejsce wypełnienia, zwolnienie z długu, potrącenie, niemożliwość świadczenia wskutek okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności, odnowienie, zwolnienie dłużnika z długu przez wierzyciela, prawo zatrzymania rzeczy, przelew, przejęcie długu). Z kolei zdarzenia, gdy zobowiązanie nie może być egzekwowane, to m.in. przedawnienie roszczenia stwierdzonego tytułem egzekucyjnym, odroczenie spełnienia świadczenia, czy rozłożenie świadczenia na raty przez wierzyciela. Wspomnieć tylko trzeba, że roszczenie stwierdzone tytułem wykonawczym przedawnia się po 10 latach, niezależnie od samego roszczenia. Jeśli więc roszczenie było przedawnione, a dłużnik w procesie nie podniósł zarzutu przedawnienia, nie może w pozwie opozycyjnym próbować ?naprawić? błędu, bo nie o takie przedawnienie obecnie chodzi.
Ustawa nie uzależnia skuteczności pozwu od tego, czy dłużnik spełnił to świadczenie w terminie, czy nie. Przykładowo, skoro potrącenie może dotyczyć tylko roszczeń wymagalnych, to dotyczy zobowiązania już przeterminowanego, a przecież jest jedną z podstaw powództwa. Gdyby dłużnik mógłby się bronić przed egzekucją tylko wtedy, gdy spełnia świadczenie w terminie, to byłby zupełnie pozbawiony możności obrony swoich praw i swej sytuacji majątkowej, zaś wierzyciel byłby legitymowany do podwójnego przysporzenia.
Podobnie więc, jeżeli dłużnik alimentacyjny spełnia świadczenie bezpośrednio do rąk wierzyciela, a nie Komornika i choć czyni to z opóźnieniem, to świadczenie co do należności głównej wygasa. Niezależnie więc czy dłużnik płaci komornikowi, czy bezpośrednio wierzycielowi ? skutkiem jest wygaśnięcie zobowiązania. Gdy czyni to po terminie, to egzekucja jest zasadna wyłącznie co do odsetek za opóźnienie.
Sąd w postępowaniu bada głównie, czy pozew został oparty na ustawowych przesłankach, czy zdarzenie nastąpiło w czasie odpowiednim (po zamknięciu rozprawy, po wydaniu tytułu), czy pozew został wniesiony w odpowiednim czasie (między nadaniem klauzuli a wyegzekwowaniem roszczenia). To, czy dłużnik świadczenie spełnił w terminie, nie ma znaczenia, bo nie jest to przesłanka ustawowa i nie stanowi przedmiotu kognicji sądu, za wyjątkiem zasadności egzekucji co do odsetek.
radca prawny
Mariusz Astasiewicz
?Kancelaria Radcy Prawnego
ul. Wojska Polskiego 1 lok. 1.05
05-091 Ząbki
tel. 694 315 734