Cztery filmy dokumentalne i trzy wykłady złożyły się na program ?Małej retrospektywy filmów dokumentalnych Niezłomni, Niepokorni, Wyklęci?, którą w tłuszczańskim Muzeum zorganizowali w piątek 4 marca członkowie Stowarzyszenia Aktywności Lokalnej ?Działaj? a zarazem radni powiatu Tomasz Czarnogórski i Robert Szydlik.Frekwencja dopisała, około 12.00, gdy rozpoczynał się przegląd, na sali obecnych było ok. 70-80 osób, a wśród nich poseł na Sejm RP Piotr Uściński. Na początku gości powitała Anna Jaworska, wiceprezes Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tłuszczańskiej, która życzyła zebranym dobrego odbioru prezentowanych filmów i… zdrowia nieobecnemu z powodu choroby Prezesowi TPZT p. Tadeuszowi Sasinowi.
Zaraz po tym, oficjalnym zwiastunem gdyńskiego festiwalu i teledyskiem ?Hymn V Brygady Wileńskiej AK?, rozpoczęła się Mała retrospektywa. Po wprowadzeniu Tomasz Czarnogórski i Robert Szydlik przedstawili zebranym program przeglądu, a drugi z wymienionych przeczytał list, jaki Stowarzyszenie otrzymało od Prezydenta RP Andrzeja Dudy, który to lokalne tłuszczańskie wydarzenie objął swoim patronatem.
?Tropem Wyklętych? to pierwszy film, który zobaczyła publiczność. Dokument pokazał środowisko muzyków skupionych wokół Maleo Reggae Rockers i proces tworzenia przez nich piosenek na płytę ?Panny Wyklęte?. Zaraz potem w kontekst historyczny ?wojny domowej? lat 1944-1963 wprowadził zebranych pracownik naukowy IPN Maciej Żuczkowski. Drugim wyświetlonym na pokazie filmem był ?Inka. Zachowałam się jak trzeba? – wstrząsający dokument opowiadający o losach 17-letniej sanitariuszki z oddziału Łupaszki, Danuty Siedzikówny ps. Inka, ofiary mordu sądowego w 1946 r. Film ten kończy scena, w której pracownicy IPN potwierdzają, że odnaleźli szczątki pochowanej bezimiennie ?Inki?…
Kolejnym i najważniejszym prelegentem tego dnia był Senator RP, prof. dr hab. Jan Żaryn, który w bardzo sugestywny sposób wyjaśniał, dlaczego Żołnierzy Niezłomnych nazywamy Wyklętymi i co się w tej, pejoratywnej przecież u wyjścia, definicji mieści.
Jako trzeci wyświetlony został film ? laureat Złotego Opornika na festiwalu w Gdyni ?Wolność i Niezawisłość. Ostatnia nadzieja? w reż. Sławomira Górskiego. W dokumencie tym pojawiły się oryginalne nagrania dźwiękowe z procesów sądowych, w których w latach 40. i 50. skazywano żołnierzy podziemia niepodległościowego na kary śmierci lub wieloletniego więzienia.
Ok. godz. 16.00 przyszedł czas na lokalny akcent. Tomasz Czarnogórski przedstawił zebranym prezentację poświęconą postaci kpt. Władysława Podsiada ps. Brzoza, w czasie wojny szefa Obwodu Zambrów AK, który po wojnie ukrywał się przed UB m.in. w Tłuszczu. Wszystko wskazuje na to, że został podtruty podczas przesłuchania przez UB w Białymstoku. Ostatecznie spoczął na cmentarzu parafialnym w Tłuszczu. Trzeba tu dodać że Władysław Podsiad pracował w latach 1945-1948 w Tłuszczu, w Zagościńcu i w Wołominie jako nauczyciel… W czasie tej prelekcji w pierwszym rzędzie siedziała wyraźnie wzruszona córka kapitana, p. Krystyna Podsiad, dziś mieszkanka Wołomina.
Już na finał pokazano film ?Obława? Beaty Hyży-Czołpińskiej, oparty na śledztwie białostockiego IPN-u, który dokumentował obławę augustowską przeprowadzoną w lipcu 1945 r. przez NKWD, MO i UB przeciwko żołnierzom Armii Krajowej.
W podsumowaniu Tomasz Czarnogórski podkreślał, że pamięć o Wyklętych jest w kraju stopniowo przywracana i należy oddzielać żołnierzy niezłomnych od rzeczywistych bandytów, jakich nie brakowało w powojennej rzeczywistości. Robert Szydlik z kolei zwracał uwagę, że stale trwającemu procesowi rehabilitacji Wyklętych musi towarzyszyć refleksja, że choć zdarzały się incydenty, to w przeważającej większości ich szeregi zasilali ci, którzy za samą przynależność do AK, NZS i innych organizacji wojskowych byli tropieni przez NKWD i UB niczym dzikie zwierzęta. Szli ponownie do lasu uciekając przed niechybnym aresztowaniem, torturami, zsyłką, śmiercią… Jak pisał Zbigniew Herbert ?Ponieważ żyli prawem wilka, historia o nich głucho milczy?. Tegoroczne obchody Narodowego Dnia Pamięci Żołnierzy Wyklętych, także organizowane lokalnie w Tłuszczu i innych miejscach, pokazują, że historia przestała w końcu głucho milczeć.
