Skacze na jednej nodze, łapie oburącz, chodzi po linii prostej, sprawnie posługuje się nożem i widelcem oraz nożyczkami, potrafi odtworzyć proste, schematyczne rysunki, jak dom lub samochód, trzymając prawidłowo ołówek (chwyt trzypunktowy), potrafi nawlekać koraliki, uczy się jeździć na wrotkach i rowerze, interesuje się procesami społecznymi, technicznymi, przyrodniczymi (np. śmiercią, dlaczego samochód się porusza a ptak lata), coraz lepiej planuje swoje działanie, interesuje się swoją przeszłością i przyszłością?
Poziomowi ogólnego rozwoju odpowiada poziom wypowiedzi ? język jest dobrze ukształtowany. Dziecko używa około 1500 słów, rozumie od 2000 do 2600 słów. 4-latki znają już podstawy słownictwa specjalnego, np. nazwy miast, urządzeń komunikacyjnych, stanów psychicznych (np. przyjemność), zjawisk społecznych, pojęć typu: roślina, numer, miejsce, ruch. Znają także nazwy wielu kolorów. Dalsze opanowywanie barw zależy od zainteresowania dziecka i treningu wrażliwości w ich odbiorze. Pojawiają się określenia pośrednie i względne, np. cięższy / lżejszy oraz przymiotniki określające funkcję użytkową, np. papierowy, jadalny. Cechy osób i przedmiotów są coraz dokładniej określane. Dziecko dobrze rozumie i wykonuje polecenia dorosłych nawet takie, które zawierają przyimki (pod, nad, w, przed, obok ,itd.). Potrafi mówić o przyszłości i przeszłości. Zadaje dużo pytań precyzyjnie sformułowanych (np., jakie coś jest?, dlaczego tak się dzieje? do czego to służy?). Ciekawość dziecka wyrażona w pytaniach powinna być zaspokojona wyczerpującą, rzetelną, dostosowaną do możliwości percepcyjnych dziecka odpowiedzią. Cierpliwie odpowiadając dziecku, wspieramy jego rozwój językowy i intelektualny.
4-latki chętnie mówią o swoich spostrzeżeniach, przeżyciach, przemyśleniach. Czasem brakuje im odpowiednich form językowych, więc tworzą własne, analogiczne do już poznanych (np. gracze – instrumenty muzyczne). Gdy pojawiają się w wypowiedzi dziecka neologizmy, powinniśmy podać prawidłową nazwę, by dziecko ją poznało i utrwaliło. Z czasem takie neologizmy stają się coraz rzadsze.
W mowie 4-latka pojawiają się głoski s, z, c, dz. W dalszym ciągu może występować zamiana głosek sz, ż, cz, dż na s, z, c, dz. To seplenienie fizjologiczne. Zanika ono u 5-latków. Może pojawić się głoska r, ale jej brak nie powinien niepokoić, jeśli jest zastępowana przez l. Opanowanie wymowy r jest bardzo dużym osiągnięciem i dziecko może je mówić także zamiast l, np. mleko ? mreko, lalka ? rarka. To zjawisko hiperpoprawności.
Odchylenia od języka mówionego dorosłych są niewielkie. Sprawność językowa dla dzieci w tym wieku jest niezwykle ważna. Odczuwają one coraz większą potrzebę przebywania z innymi dziećmi, co oznacza konieczność komunikowania się z rówieśnikami: dobrego rozumienie ich wypowiedzi i udzielania własnych zrozumiałych odpowiedzi.
Między 2. i 6. rokiem życia dzieci uczą się koordynować mówienie z planem wypowiedzi. Przejawia się to w przerwach w wypowiedzi, przejęzyczeniach, powtarzaniu głosek, sylab, wyrazów, nawet zdań, wtrącaniu eee. Ta naturalna niepłynność dziecięcej mowy zanika zwykle bez specjalnych zabiegów terapeutycznych. Jednak może się zdarzyć, że rozwojowa niepłynność mówienia przekształci się z czasem w jąkanie. U małego dziecka trudno jednoznacznie ocenić czy mamy do czynienia z normą rozwojową, czy już z zaburzeniem. Należy unikać poprawiania dziecka, ponaglania, ogólnie stresowania w czasie wypowiedzi. Raczej staramy się sami mówić spokojnie i powoli, tworząc atmosferę akceptacji i zrozumienia, dając dziecku odpowiednią ilość czasu. Obserwujemy także czy niepłynnośc stopniowo zanika, czy raczej nasila się. Druga sytuacja powinna skłonić rodziców do zgłoszenia się do specjalisty.
Izabela Kieś