Wiele kobiet zastanawia się – co to może być, gdy występuje przewlekły ból w dole brzucha, odwiedziły kilku lekarzy i nic a nic ? żadne leczenie nie pomaga.
Ryszard Stańczak
Przyczyną tych dolegliwości może być określany w literaturze mianem PID (pelvic inflammatory disease) zespół objawów mogących sugerować występowanie w obrębie miednicy mniejszej stanów zapalnych.
Najczęściej dotyka on kobiet w wieku rozrodczym, aktywnych seksualnie. Stanowi on jedną z najczęstszych dolegliwości z jakimi kobiety zgłaszają się do lekarza. Jednym z podstawowych objawów PID jest ból.
Jest on zlokalizowany w obrębie podbrzusza oraz okolicy krzyżowej, którego nasilenie może być bardzo zróżnicowane. Uzależnione jest ono nie tylko od stopnia zaawansowania oraz przyczyny choroby, ale również od indywidualnego progu bólowego u danej kobiety. Zespół bólowy w obrębie miednicy mniejszej może być wywołany zarówno zaburzeniami organicznymi jak również chorobami o podłożu neuropatycznymi.
Podrażnienia nerwów układu autonomicznego lub somatycznego powodują dolegliwości bólowe w obrębie miednicy małej. Zaburzenia neuropatyczne zdarzają się często po różnego rodzaju operacjach przezbrzusznych jak np. cięcie cesarskie, szczególnie kiedy jest wykonane nieco ponad spojeniem łonowym, w tym miejscu bowiem przebiega wiele odgałęzień nerwów.
Przyczyną pojawiania się bólu mogą być zarówno schorzenia ginekologiczne jak również układu krążenia, pokarmowego czy moczowego. Wówczas jednak dolegliwości bólowe zlokalizowane są w górnej i środkowej części brzucha. Objawy bólowe równie często wywołane mogą być czynnikami psychicznymi oraz zmianami w kręgosłupie.
Zespół bólowy w miednicy małej może przybierać formę ostrą bądź przewlekłą. Możliwe jest zarówno przejście stanu ostrego w stan przewlekły jak również sytuacja odwrotna. Na skutek nie do końca wyleczonego stanu ostrego może dojść do przejścia go w stan przewlekły, natomiast nie leczony stan przewlekły może spowodować nasilenie objawów i przerodzić się w stan ostry.
Stan ostry najczęściej wywołany jest konkretną przyczyną, która nie nastręcza zbyt wielu trudności w jej zdiagnozowaniu. Bardzo często takie badania jak USG, badanie analityczne krwi oraz podstawowe badanie ginekologiczne pozwalają na poznanie przyczyny wystąpienia nagłego bólu.
Do najczęściej spotykanych przyczyn stanu ostrego należą: ciąża pozamaciczna, skręt torbieli jajnika, ostre stany zapalne narządu rodnego jak również w okolicy jelit i wyrostka robaczkowego. Stan ostry wymaga szybkiej konsultacji lekarskiej oraz hospitalizacji a niejednokrotnie również interwencji operacyjnej. Określany jest on bowiem jako stan naglący, ponieważ może być spowodowany stanami zagrażającymi życiu.
Towarzyszą mu najczęściej ostry ból, gorączka, przyspieszone tętno, uczucie niepokoju i inne. W stanie przewlekłym objawy bólowe mogą utrzymywać się stale, bądź też pojawiać się okresowo. Podejrzenie przewlekłego stanu zapalnego narządów miednicy mniejszej stawia się w przypadku, gdy niewyjaśnione bóle, o różnym nasileniu, trwają powyżej sześciu miesięcy. Najczęściej dołączają się również takie objawy jak znaczne, nieprawidłowe upławy, bolesne stosunki płciowe, tkliwość podbrzusza.
Podczas badania ginekologicznego ból może się wzmagać. Najczęściej przewlekły zespół bólowy pojawia się u kobiet, u których w przeszłości wystąpiły stany wymagające interwencji zabiegowej w obrębie miednicy mniejszej, a w szczególności po zabiegach, po których doszło do różnego rodzaju stanów zapalnych.
Do takich stanów należą np. pęknięcie wyrostka robaczkowego, zapalenie otrzewnej, różnego rodzaju ropnie, poronienie septyczne itp. Przewlekły ból może być spowodowany zarówno ropniami, zrostami, bliznami powstałymi w następstwie stanów zapalnych, jak również urazami, uszkodzeniami i wadami anatomicznymi, czy też innymi chorobami jak np. endometrioza.
Bardzo często do stanów zapalnych narządów rodnych może dojść na skutek zakażenia drobnoustrojami tj. zapalenie błony śluzowej macicy, zapalenie przydatków, jajowodów czy otrzewnej. Najczęściej są to drobnoustroje przenoszone drogą płciową jak np. Chlamydia.
Zdarza się, iż ból w podbrzuszu zdarza się okresowo i wywołany jest pęknięciem pęcherzyka jajnikowego w trakcie owulacji. Określany jest on wówczas jako ból owulacyjny i nie stanowi żadnej patologii. Zwiększone ryzyko pojawienia się stanów zapalnych stwarza również antykoncepcyjna wkładka wewnątrzmaciczna, szczególnie w pierwszych tygodniach po jej założeniu.
Jeżeli pojawią się objawy ostrego PID należy ją bezwzględnie usunąć, jeżeli jednak objawy są nieznaczne można ją pozostawić i rozpocząć leczenie antybiotykowe. Rozpoznanie przyczyn przewlekłego zespołu bólowego jest niezmiernie trudne i niejednokrotnie wymaga przeprowadzenia wielu badań.
Najczęściej, w celu postawienia odpowiedniej diagnozy, pacjentki wymagają hospitalizacji, co umożliwia przeprowadzenie wielu specjalistycznych badań dodatkowych, których wykonanie w warunkach ambulatoryjnych byłoby niemożliwe. Nie można bowiem postawić jednoznacznego rozpoznania na podstawie jednego lub kilku wyników badań, mogących jedynie sugerować przyczynę bólu.
W przypadku przewlekłych stanów zapalnych mogących być przyczyną przewlekłego bólu, pojawia się wiele objawów występujących również w innych chorobach jak np. endometrioza.
Trudności diagnostyczne powoduje również fakt, iż u każdej kobiety mogą pojawiać się różne objawy o różnym nasileniu. Podczas diagnostyki przyczyn zespołu bólowego w miednicy mniejszej przeprowadza się takie badania jak np. badania krwi, wymazy bakteriologiczne i czystościowe z pochwy i szyjki macicy, badanie ultrasonograficzne narządu rodnego, tomografię komputerową, laparoskopię.
Do badań wykonywanych w warunkach szpitalnych należy niewątpliwie laparoskopia diagnostyczna. która pozwala na dokładną diagnostykę, ocenę nasilenia stanu zapalnego, zmian w obrębie narządu rodnego jak również pobranie materiału do badania na obecność drobnoustrojów.
Czasami wykonuje się również biopsję błony śluzowej macicy. W celu wykonania badania w kierunku rzeżączki oraz zakażenia chlamydiami wykonuje się posiew z wymazu pobranego z kanału szyjki macicy. Dla zwiększenia prawdopodobieństwa trafnego rozpoznania wykonuje się dodatkowo wymaz i posiew z cewki moczowej.
W stanach zapalnych występuje podwyższony poziom leukocytów w surowicy krwi, OB, oraz białka C reaktywnego (CRP). Podwyższona ilość leukocytów może również znajdować się w wymazie z pochwy. Przewlekły zespół bólowy jest bardzo trudny do wleczenia i trwa zazwyczaj bardzo długo. Związane jest to z pewnością z trudną diagnostyką, co wiąże się z trudnościami w ustaleniu odpowiedniego, skutecznego leczenia.
Pomimo braku pewnego rozpoznania należy bezwzględnie rozpocząć leczenie antybiotykami o szerokim spektrum działania, w celu ograniczenia rozprzestrzenienia się choroby i związanych z tym konsekwencji. W przypadku, gdy nasilenie objawów bólowych jest nieznaczne, leczenie należy rozpocząć w warunkach ambulatoryjnych.
Przed podjęciem leczenia antybiotykami konieczne jest jednak wykluczenie lub stwierdzenie ciąży, szczególnie w przypadku kobiet miesiączkujących nieregularnie. W tym celu wykonuje się badanie ultrasonograficzne przezpochwowe oraz badanie krwi określające stężenie ?-HCG.
Większość leków stosowanych w przypadku bólu wywołanego stanami zapalnymi ma działanie teratogenne na płód. Przyjmowanie ich we wczesnej ciąży może spowodować poronienia, powstanie wad rozwojowych u płodu czy też inne powikłania niebezpieczne dla dalszego przebiegu ciąży.
Jeżeli przyczyną zespołu bólowego u kobiety jest zakażenie drobnoustrojami przenoszonymi drogą płciową jak np. dwoinka rzeżączki, chlamydia czy inne, niezmiernie istotne jest, aby leczeniem objęta została nie tylko kobieta, ale również jej partner seksualny.
Leczenie jest znacznie utrudnione wówczas, gdy kobieta nie prowadzi uregulowanego życia płciowego i posiada wielu partnerów seksualnych. Jeżeli zespół bólowy wywołany jest neuropatiami stosuje się leczenie miejscowe polegające na blokadzie nerwów poprzez ostrzyknięcie środkiem znieczulającym lub krioterapii.
Jeżeli leczenie ambulatoryjne nie przynosi oczekiwanych rezultatów należy chorą skierować na leczenie szpitalne. Konieczne może okazać się podawanie leków drogą dożylną a niejednokrotnie interwencja operacyjna.
Kobiety w ciąży z rozpoznanym stanem zapalnym narządów rodnych oraz dolegliwościami bólowymi w obrębie miednicy wymagają bezwzględnej hospitalizacji. Każda chora powinna być świadoma następstw jakie mogą powstać w przypadku nie podjęcia leczenia.
Różnego rodzaju stany zapalne w obrębie narządu rodnego, mogą stać się przyczyną postania w ich następstwie zrostów, blizn uniemożliwiających lub utrudniających zajście w ciążę lub jej donoszenie.
Szczególnie niebezpieczna jest sytuacja, gdy powstaną one w obrębie jajowodów. Mogą stać się przyczyną jego niedrożności, co uniemożliwia swobodne przemieszczanie się komórki jajowej w trakcie owulacji, jak również powstanie ciąży pozamacicznej. Należy nadmienić, iż zespół bólowy w miednicy mniejszej bardzo często współistnieje z niepłodnością.