Definicja urazu to zadziałanie czynnika zewnętrznego, wywołującego w organizmie zmiany anatomiczne i czynnościowe, czyli obrażenia ciała. Rodzaj i rozległość uszkodzeń ciała zależy od charakteru urazu (mechaniczny, termiczny, chemiczny) jak i odporności danej tkanki.
Obrażenia wywołane urazami mechanicznymi dzielimy na: stłuczenia – zamknięte uszkodzenia tkanek miękkich; zranienia; złamania; skręcenia i zwichnięcia stawów.
Obowiązujący algorytm postępowania w przypadku wystąpienia urazów mechanicznych ułatwia angielski skrót PRICE (?cena”, jaką ponosi poszkodowany, a w domyśle trochę winny, często przecież mówimy, że gdyby kózka nie skakała…)
Stłuczenia
W wyniku stłuczenia dochodzi do uszkodzenia naczyń krwionośnych przez bezpośrednie uderzenie lub ucisk, co prowadzi do powstania krwiaka. Poszkodowany zgłasza silny ból, obserwujemy obrzęk tkanek i często krwiak podskórny.
Podstawową zasadą leczenia jest powstrzymanie krwawienia – należy ochłodzić i ucisnąć okolicę stłuczenia oraz unieść kończynę powyżej poziomu serca aby ułatwić odpływ krwi żylnej i nie nasilać obrzęku – algorytm ICE. W ciągu kolejnych dni, zależnie od rozległości obrażeń można zastosować miejscowe preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne, najczęściej dostępne w postaci żelu lub aerozolu.
Zranienia
Rana to przerwanie ciągłości skóry lub błony śluzowej. Czynniki mechaniczne mogą powodować rany cięte, kłute, postrzałowe, tłuczone, kąsane.
Pierwsza pomoc przy zranieniach powinna uwzględnić odsłonięcie całej rany, a następnie uciśnięcie jej opatrunkiem z jałowej gazy lub w jej braku – czystej tkaniny. Nie stosujemy waty ani ligniny, bo ich drobne włókienka zanieczyszczą ranę.
Jeżeli opatrunek przesiąknie krwią, nie usuwamy go, a jedynie dodajemy kolejną warstwę; unosimy zranioną kończynę , a gdy krwawienie nie ustaje próbujemy ucisnąć palcami dużą tętnicę u nasady kończyny – pachową lub udową. Jeżeli w ranie tkwi ciało obce (nóż, duży odłamek szkła) staramy się założyć opatrunek bez usuwania tego przedmiotu, gdyż może on blokować duże naczynie krwionośne i tym samym hamować krwawienie.
Złamania
Złamanie polega na przerwaniu ciągłości tkanki kostnej. Przebiega w mechanizmie bezpośrednim, czyli po urazie w określonym miejscu ( np. złamanie kości palca po uderzeniu młotkiem), lub w mechanizmie pośrednim, gdy do obrażenia dochodzi w punkcie odległym od miejsca zadziałania urazu (np. złamanie kości ramiennej po upadku na wyprostowane kończyny górne).
Złamania dzielimy na: zamknięte; otwarte, gdy dochodzi do przerwania ciągłości skóry.
Do objawów złamania należą: ból nasilający się przy próbach poruszania kończyną, obrzęk i zasinienie, utrudnienie lub całkowita niemożność wykonania ruchu, względnie ruchomość patologiczna, zmiana obrysu kończyny, widoczne odłamy kostne w złamaniu otwartym.
Udzielając pierwszej pomocy w przypadku złamania przede wszystkim próbujemy unieruchomić złamaną kość wraz z dwoma sąsiednimi stawami.
Do unieruchomienia możemy zastosować wszelkie posiadane przedmioty, najlepiej, gdy są one choć trochę plastyczne – wtedy staramy się dostosować ich kształt do zastanej pozycji ciała rannego.
Cennym sposobem jest wykorzystanie ciała poszkodowanego – złamaną kończynę dolną możemy owinąć razem z drugą, zdrową; złamane ramię możemy przybandażować do klatki piersiowej, itp. Oczywiście o sposobie ostatecznego leczenia złamania decyduje lekarz po przeprowadzonym badaniu radiologicznym.
Skręcenia i zwichnięcia
Obrażenia te dotyczą więzadeł i torebek stawowych i w zależności od siły urazu mogą polegać jedynie na naciągnięciu więzadeł, na ich naderwaniu, a nawet całkowitym przerwaniu, co powoduje niestabilność stawu.
Powierzchnie stawowe kości mogą pozostać ze sobą w kontakcie (skręcenie) lub ulec przemieszczeniu po urazie (zwichnięcie). Do objawów należy silny ból i zniekształcenie konturów kończyny.
Pierwsza pomoc polega na unieruchomieniu, ochłodzeniu, uciśnięciu i uniesieniu kończyny.