Obrona konieczna to odparcie bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem ? przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu. Konieczną przesłanką obrony koniecznej jest również odparcie zamachu w sposób współmierny do grożącego niebezpieczeństwa. Takie uregulowanie znajdujemy w art. 25 KK. Instytucja obrony koniecznej pozwala na zastosowanie legalnej obrony przed zastanym bezprawiem.
Zakwalifikowanie określonego zdarzenia jako obronę konieczną musi być poparte określonymi warunkami: obrona musi być reakcją na bezpośredni, a przy tym realny zamach, np. jeżeli ktoś wyjmuje nóż i próbuje nim ugodzić; zamach musi być bezprawny. Pojęcie bezprawności nie jest tu jednak takie proste. Zamach nie zawsze będzie naruszał przepisy prawa karnego, ale może naruszać przepisy prawa cywilnego ? np. naruszenie posiadania nieruchomości, co również będzie stanowiło przesłankę użycia obrony koniecznej. Zamach nie zawsze też musi mieć charakter przestępstwa, np. można bronić się przed napastnikiem, który jest niepoczytalny. Natomiast nigdy nie zastosujemy przepisów o obronie koniecznej przed zamachem o charakterze prawnym, jakim może być praca wykonywana przez komornika, który na mocy wyroku sądu zabiera majątek należący do dłużnika. Podobnie, jeśli policja wyrokiem sądu zatrzymuje skazanego, który uniemożliwia zatrzymanie. Oczywiście jeśli funkcjonariusz publiczny przekroczy swoje uprawnienia i jego działanie stanie się bezprawne, wówczas przesłanka obrony koniecznej będzie spełniona.
Obrona musi byś współmierna do niebezpieczeństwa zamachu, co oznacza, że broniący się musi używać tylko sposobów i środków koniecznych do odparcia zamachu: np. jeżeli starszy, chory człowiek zostaje napadnięty i bity przez młodego przestępcę, to wówczas występuje oczywista dysproporcja, gdyż wiadomo, że starsza osoba nie jest w stanie własnymi siłami obronić się i zastosowanie przez nią broni palnej w tym przypadku można uznać za obronę konieczną.
Przy ocenie, czy dane działanie można zakwalifikować jako obronę konieczną, należy zwrócić uwagę na dysproporcję dóbr. Obroną konieczną jest uszkodzenie ciała złodzieja, który usiłuje nas okraść, pod warunkiem, że nie jest to kradzież rzeczy o niewielkiej wartości. Przyjęte jest również, że sprowokowanie zamachu, np. obrażanie osoby, która w wyniku tego dokonuje zamachu na nasze zdrowie lub życie, nie odbiera prawa do uznania naszego działania odpierającego zamach za obronę konieczną. W przypadku bójki pojawia się najwięcej problemów w zakwalifikowaniu określonych jej elementów jako obronę konieczną.
Zdarza się też, że następuje przekroczenie granic obrony koniecznej. Zachodzi ono na przykład wtedy, gdy broniący się stosuje sposób obrony, w którym mamy do czynienia z rażącą dysproporcją dóbr lub gdy obrona polega na spóźnionym lub przedwczesnym działaniu, w którym przesłanka bezpośredniości nie występuje.