Mariusz Astasiewicz radca prawny: Skarga nadzwyczajna nowy środek wzruszania prawomocnych orzeczeń

We wtorek, 03.04.2018 r. weszła w życie nowa ustawa z dnia 08.12.2017 r. o Sądzie Najwyższym. Dla przypomnienia, zgodnie z Konstytucją RP Sąd Najwyższy sprawuje nadzór nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w zakresie orzekania, przy czym wymiar sprawiedliwości w Rzeczypospolitej Polskiej sprawują Sąd Najwyższy, sądy powszechne, sądy administracyjne oraz sądy wojskowe.
Chociaż ustawy procesowe w polskim prawie dotychczas przewidywały możliwość wzruszania prawomocnych wyroków sądów, stanowiąc tzw. nadzwyczajne środki zaskarżenia, nowa ustawa wprowadziła w życie instytucję skargi nadzwyczajnej. Dla przykładu stronom postępowania cywilnego, niezadowolonym z prawomocnego orzeczenia przysługiwała i nadal przysługuje skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia. Zgodnie z obowiązującym prawem można żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli przez jego wydanie stronie została wyrządzona szkoda, a zmiana lub uchylenie tego wyroku w drodze przysługujących stronie środków prawnych nie było i nie jest możliwe. Co więcej w wyjątkowych wypadkach, gdy niezgodność z prawem wynika z naruszenia podstawowych zasad porządku prawnego lub konstytucyjnych wolności albo praw człowieka i obywatela, można także żądać stwierdzenia niezgodności z prawem prawomocnego wyroku sądu pierwszej lub drugiej instancji kończącego postępowanie w sprawie, jeżeli strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych, chyba że jest możliwa zmiana lub uchylenie wyroku w drodze innych przysługujących stronie środków prawnych. Środek ten jest rozpoznawany przez Sąd Najwyższy. Wśród innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia stronom przysługuje także skarga o wznowienie postępowania.
Tymczasem od wtorku mamy możliwość złożenia także tzw. skargi nadzwyczajnej do Sądu Najwyższego. Zgodnie z nowymi przepisami od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub wojskowego kończącego postępowanie w sprawie, może być wniesiona skarga nadzwyczajna, jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia praworządności i sprawiedliwości społecznej i 1) orzeczenie narusza zasady lub wolności i prawa człowieka i obywatela określone w Konstytucji; 2)orzeczenie w sposób rażący narusza prawo przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie; 3)zachodzi oczywista sprzeczność istotnych ustaleń sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego – a orzeczenie nie może być uchylone lub zmienione w trybie innych nadzwyczajnych środków zaskarżenia.
Co do zasady skargę nadzwyczajną wnosi się w terminie 5 lat od dnia uprawomocnienia się zaskarżonego orzeczenia. Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński, oraz od postanowienia o przysposobieniu. Skarga nie jest także dopuszczalna w sprawach o wykroczenia i wykroczenia skarbowe.
W przypadku uwzględnienia skargi Sąd Najwyższy uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i stosownie do wyników rozprawy orzeka co do istoty sprawy albo przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania właściwemu sądowi, w razie potrzeby uchylając także orzeczenie sądu pierwszej instancji, albo umarza postępowanie., Jeśli zachodzi brak podstawy do uchylenia zaskarżonego orzeczenia skargę się oddala
Interesujące są przepisy przejściowe do tej ustawy, ponieważ w okresie 3 lat od dnia wejścia w życie tej ustawy skarga nadzwyczajna może być wniesiona od prawomocnych orzeczeń kończących postępowanie w sprawach, które uprawomocniły się po dniu 17 października 1997 r. Ta tajemnicza data, to data wejścia w życie obowiązującej Konstytucji RP, uzasadniona przez Ustawodawcę następująco: ?celem projektodawcy jest stworzenie instytucji umożliwiającej przywrócenie elementarnego ładu prawnego zgodnego z zasadą sprawiedliwości społecznej?.
Czas pokaże, jak ta nowa instytucja będzie funkcjonowała w rzeczywistości i czy Sąd Najwyższy nie zostanie ?zasypany? skargami, zważywszy, że w przypadku skargi kasacyjnej około roku oczekuje się na informację o tym, czy została w ogóle przyjęta do rozpoznania.