Pozostając w tematyce spadków, o których pisałem w ubiegłym tygodniu, dziś chciałbym przedstawić zasady rządzące zachowkiem. Zachowek to taki instrument prawny, który wyrównuje zasadę słuszności w tym znaczeniu, że wyważa swobodę testowania z poczuciem prymarnej sprawiedliwości. Spadkodawca w testamencie spadkobiercą może uczynić dowolną osobę, wyłączając od spadkobrania najbliższe osoby. Zachowek służy temu, aby jednak osoby najbliższe również w pewnym stopniu uczestniczyły w majątku spadkowym, do którego powstania lub zachowania też często się przyczyniały.
Na pytanie kto jest uprawniony do zachowku, ustawa wymienia zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, oczywiście pod warunkiem, że w danej okoliczności byliby powołani do dziedziczenia z ustawy. Normalnie przysługuje tym osobom połowa udziału spadkowego, który by dziedziczyli z ustawy. Jeśli natomiast uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni ? przysługują dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by przypadał.
Jeżeli zatem uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku, czy to w postaci darowizny od spadkodawcy, czy w postaci powołania do spadku, bądź
w postaci zapisu, wówczas uprawnionemu przysługuje przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni. Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Zasady zaliczania darowizn w przepisach dotyczących zachowku mogą się wydać skomplikowane.
Co ciekawe, jeśli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez niego koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego zstępnego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.
Ważne też, że roszczenie
z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Roszczenia uprawnionego o zachowek przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu. Bieg terminu przedawnienia o zachowek zostaje przerwany przez wniesienie pozwu o zachowek, ale też poprzez złożenie przez uprawnionego do zachowku wniosku o stwierdzenie nabycia spadku.
radca prawny Mariusz Astasiewicz
?Kancelaria Radcy Prawnego, ul. Powstańców 47 lok. 16, 05-091 Ząbki , tel. 694 315 734