dr. Ryszard Stańczak
Toksoplazmoza jest chorobą zakaźną, pasożytniczą wywołaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii, który pasożytuje w komórkach organizmu człowieka i zwierząt.
Aby przejść pełen cykl rozwojowy pasożyt wymaga żywiciela pośredniego, i ostatecznego.
Żywicielem pośrednim jest człowiek i zwierzęta domowe (z wyjątkiem kota).
Żywicielem ostatecznym jest kot. Jedynie w organizmie kota może się dokonywać rozmnażanie płciowe pasożyta. Kot nie choruje na toksoplazmozę, jest jedynie nosicielem zarazka. W jego przewodzie pokarmowym drobnoustrój namnaża się ,nie czyniąc mu szkody. W rezultacie rozmnażania płciowego powstają oocysty, które wydalane są z kałem na zewnątrz, stanowiąc źródło zakażenia. Gdy zostaną spożyte przez człowieka lub inne zwierzęta ( żywiciele pośredni) wnikają do komórek organizmu, namnażają się w nich, prowadząc do uszkodzenia tkanek i reakcji zapalnej.
Żywiciele pośredni chorują na toksoplazmozę. W miarę rozwoju reakcji immunologicznej i ograniczania procesu zapalnego powstają w tkankach (głównie w mięśniach i mózgu) cysty zawierające formy przetrwalnikowe ,które w odpowiednich warunkach nawet po latach mogą się ponownie uaktywnić. Zdarza się to jednak bardzo rzadko, głównie u osób z upośledzoną odpornością (AIDS, nowotwory, ciężkie choroby leczone tzw. lekami immunosupresyjnymi).Człowiek zaraża się drogą pokarmową zjadając pokarmy zakażone zarówno pochodzenia zwierzęcego (zakażone surowe mięso) jak i roślinnego (warzywa i owoce zanieczyszczone kałem kota ). Możliwe jest także zakażenie przez uszkodzoną skórę oraz przez spojówki (wniknięcie oocyst).
Bardzo istotną drogą zakażenia jest droga przezłożyskowa -prowadzi ona bowiem do najcięższej postaci choroby – toksoplazmozy wrodzonej ,która rozwija się u płodu i prowadzi do wad rozwojowych.Wyróżniane są następujące postacie choroby Toksoplazmoza nabyta ( choroba ,do której dochodzi po urodzeniu) Postać bezobjawowa – najczęstsza O przebyciu choroby świadczyć może jedynie obecność przeciwciał klasy IgG. 0koło 50 % populacji ludzi dorosłych w naszym kraju ma dodatnie przeciwciała przeciw Toxoplasma gondi. Oznacza to, że osób tych nie dojdzie ponownie do zakażenia. Postacie objawowe-toksoplazmoza węzłowa: powiększenie węzłów chłonnych szyjnych, karkowych, zausznych, pachwinowych, uczucie zmęczenia, osłabienia, niewielka gorączka , bóle mięśniowe, zapalenie gardła
-toksoplazmoza oczna- zaburzenia widzenia, mroczki przed oczami, światłowstręt, którym towarzyszą zmiany na dnie oczu -toksoplazmoza uogólniona – dotyczy głównie małych dzieci- zwłaszcza młodych niemowląt, przebiega z żółtaczką, powiększeniem wątroby i śledziony, wysypką, powiększeniem węzłów chłonnych, zmianami na dnie oka i w mózgu.
Toksoplazmoza wrodzona dotyczy dzieci matek , które w czasie ciąży przebyły zakażenie pierwotniakiem.
Ponieważ u dorosłych mamy do czynienia najczęściej z postacią bezobjawową toksoplazmozy kobieta ciężarna nie zdaje sobie sprawy , że przechodzi ciężką, bardzo groźną dla swojego dziecka infekcję. Zarazek przechodzi przez łożysko i prowadzi do uszkodzenia rozwijających się tkanek i narządów: przede wszystkim mózgu i oka. W konsekwencji dochodzi do wodogłowia, niedorozwoju psychoruchowego , umysłowego, ślepoty, małoocza, jaskry, zaćmy.
Zdarza się, że dziecko rodzi się pozornie zdrowe, a toczące się, nierozpoznane zakażenie powoli uszkadza mózg lub gałkę oczną prowadząc do niedowidzenia czy upośledzenia umysłowego. Toksoplazmoza w I trymestrze ciąży powoduje bardzo duże uszkodzenie płodu- zwykle śmiertelne. Dochodzi zatem do poronienia lub obumarcia płodu.
W II i III trymestsze skutki mogą być jw. Prawdopodobieństwo uszkodzenia płodu przy zachorowaniu matki na toksoplazmozę wynosi 30-50 %!!.
Postacie zakażeń u dzieci:
W przypadku zakażenia noworodka i młodego niemowlęcia dochodzić może do toksoplazmozy uogólnionej , która bez szybkiego rozpoznania i leczenia prowadzić może do podobnych (choć nie tak mocno wyrażonych) konsekwencji jak toksoplazmoza wrodzona. Zakażenie u starszych dzieci przybiera zwykle postać węzłową lub bezobjawową jak u ludzi dorosłych.
Rozpoznanie toksoplazmozy jest trudne lub wręcz niemożliwe bez dodatkowych badań. Badania te opierają się na wykrywaniu przeciwciał, które organizm wytwarza broniąc się przed drobnoustrojem i noszą nazwę badań serologicznych. Na tej zasadzie opiera się również diagnostyka wielu innych chorób.
W czasie reakcji obronnej wytwarzane są początkowo przeciwciała klasy IgM – wczesne, a następnie w miarę trwania choroby przeciwciała klasy IgG, które produkowane są przez układ odpornościowy bardzo długo – często do końca życia.
Gdy wykonujemy badanie krwi na obecność swoistych przeciwciał przeciw Toxoplasma gondii możliwe są następujące sytuacje:
1/obecne są przeciwciała w klasie IgM – oznacza to że osoba aktualnie choruje i należy włączyć stosowne leczenie
2/obecne są przeciwciała w klasie IgG- oznacza to ,że osoba ta zetknęła się z zarazkiem już wcześniej i jest to późna faza toczącego się zakażenia lub przeciwciała pochodzą z zakażenia dawno przebytego. Niezwykle ważne jest odróżnienie tych dwóch sytuacji. W tym celu należy ponownie oznaczyć poziom przeciwciał po 3 tygodniach. Jeżeli wzrośnie to mamy do czynienia z fazą przewlekłą zakażenia (należy stosować leczenie). Jeżeli spadnie lub nie zmieni się to zakażenie zostało już przebyte i osoba taka nie zachoruje ponownie. nie stwierdza się żadnych swoistych przeciwciał – oznacza to , że osoba ta nie zetknęła się dotychczas z zarazkiem i w razie zakażenia zachoruje on na jedną z postaci nabytej choroby.
Diagnostykę toksoplazmozy wykonuje się: u ciężarnych – jako profilaktyka toksoplazmozy wrodzonej, u dzieci w celu wyjaśnienia przyczyny żółtaczki, powiększenia wątroby, śledziony, wad wrodzonych (wodogłowie, zaćma, małoocze), upośledzenia rozwoju psychomotorycznego, u dorosłych podejrzanych o zachorowanie na postać węzłową lub oczną toksoplazmozy. Nieprawdą jest ,że na toksoplazmozę nie są narażone osoby nie posiadające kota. I odwrotnie posiadanie kota nie przesądza o dużym ryzyku zachorowania, jeżeli przestrzegane są elementarne zasady higieny.
Ocysty nie „fruwają” w powietrzu , dostają się do organizmu drogą brudnych rąk, lub skażonych pokarmów. Oczywiście bezpieczniej jest , żeby w domu kobiety ciężarnej nie było kota , zwłaszcza jeżeli badanie wykaże , że nie ma ona swoistych przeciwciał – jest więc bezbronna w razie ewentualnego zakażenia. Najbardziej niebezpieczne są koty młode. Leczenie Najbardziej skuteczne są leki przeciwpierwotniakowe w połączeniu z sulfonamidami . U ciężarnych jednak ze względu na teratogenne działanie leków przeciwpierwotniakowych stosuje się antybiotyki z grupy makrolidów (Rovamycyna).
Leczenie ciężarnej i dziecka chorego na wrodzoną lub nabytą toksoplazmozę monitorowane jest poprzez oznaczanie poziomu przeciwciał , który powinien spadać w czasie stosowania terapii.