Często słyszymy, że prawo chroni przestępców, a nie ofiary. Przepisy jednak stawiają w lepszej sytuacji pokrzywdzonego – wszystko zależy od tego, jak ten przywilej wykorzystamy.
Pokrzywdzony to osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Jeżeli w ciągu 6 tygodni od złożenia zawiadomienia o przestępstwie, nie zostaliśmy poinformowani o wszczęciu albo odmowie wszczęcia postępowania przygotowawczego, możemy wnieść zażalenie, korzystając przedtem z możliwości przejrzenia akt.
Postępowanie przygotowawcze to śledztwo lub dochodzenie prowadzone przez Policję lub prokuratora. W trakcie tego postępowania prawo gwarantuje nam status strony. Możemy: 1) ustanowić pełnomocnika lub starać się o ustanowienie pełnomocnika z urzędu; 2) składać wnioski o dokonanie wszelkich czynności w toczącym się postępowaniu i brać w nich udział, np. wnioski o przesłuchanie wskazanych świadków, przeprowadzenie oględzin, przeszukania itp.; możemy także żądać dopuszczenie do udziału w innych czynnościach śledztwa lub dochodzenia; 3) przeglądać akta sprawy, sporządzać z nich notatki; jeżeli odmówiono nam wglądu do akt, możemy złożyć zażalenie; 4) wnieść zażalenie na postanowienie o umorzeniu dochodzenia lub śledztwa. Jeżeli na skutek uwzględnienia naszego zażalenia, zostaną podjęte dalsze czynności w sprawie, lecz zapadnie kolejne postanowienie umarzające postępowanie, możemy wnieść na nie zażalenie. Jeżeli także ono nie zostanie uwzględnione, możemy sami wnieść do sądu akt oskarżenia jako oskarżyciel posiłkowy. Rzecz bardzo ważna: akt oskarżenia wniesiony przez nas musi być sporządzony i podpisany przez adwokata.
Jeżeli w postępowaniu przed sądem chcemy korzystać z uprawnień strony, musimy uzyskać status oskarżyciela posiłkowego lub powoda cywilnego. Oświadczenie o chęci działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego lub pozew możemy złożyć już na etapie postępowania przygotowawczego. W postępowaniu przed sądem jest to możliwe na rozprawie – przed odczytaniem aktu oskarżenia. Jako oskarżyciel posiłkowy możemy popierać akt oskarżenia obok oskarżyciela publicznego – prokuratora. Jako powód cywilny możemy dochodzić już w postępowaniu karnym roszczeń majątkowych wynikających bezpośrednio z popełnionego przestępstwa, np. odszkodowania za poniesione koszty leczenia. Jako strona możemy korzystać ze swobodnego dostępu do akt sądowych; zadawać pytania osobom przesłuchiwanym; składać zażalenia na postanowienia sądu; wyrazić stanowisko w ramach głosów stron poprzedzających bezpośrednio wydanie wyroku; złożyć apelację od wyroku. Niezależnie od tego, czy chcemy być stroną, jako pokrzywdzony, możemy uczestniczyć w każdej rozprawie, nawet jeżeli mielibyśmy składać zeznania jako świadek i nawet podczas składania wyjaśnień przez oskarżonego. Jeżeli zostaliśmy pokrzywdzeni w wyniku przestępstwa ze skutkiem ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia lub przestępstwa przeciwko bezpieczeństwu w komunikacji, możemy aż do zakończenia swojego pierwszego przesłuchania przed sądem złożyć wniosek o nałożenie na oskarżonego obowiązku naprawienia wyrządzonej nam szkody w całości lub w części.
Po uprawomocnieniu się wyroku skazującego (tj. gdy upłynął termin do złożenia apelacji albo sprawa rozpoznana została przez sąd II instancji), jeżeli nie złożyliśmy powództwa cywilnego w procesie karnym, albo nasze powództwo pozostało bez rozpoznania, możemy złożyć do sądu cywilnego pozew o odszkodowanie za szkodę wyrządzoną przestępstwem oraz o zadośćuczynienie za krzywdę wyrządzoną przestępstwem (za tzw. straty moralne).
W razie wątpliwości pomocą służą nam przepisy kodeksu postępowania karnego, do których lektury serdecznie zapraszam.