12. NATO a ekologia

W powszechnym mniemaniu Pakt Północno-Atlantycki kojarzy się raczej ze skoncentrowaną na zapewnieniu zbrojnego bezpieczeństwa organizacją militarną niż z ekologią. Starsi pamiętają utrwalane w nas przekonanie, że militaryści z NATO zagrażają dobrobytowi, budowanemu przez miłujące pokój państwa postępu, zrzeszone w Układzie Warszawskim.

Mało kto zwracał uwagę na alarmujący ton ogłoszonego w 1969 r. Raportu Sekretarza Generalnego ONZ U Thanta, który jednoznacznie wskazywał, że poprawa stanu środowiska i zapobieganie jego dalszej degradacji należy do podstawowych wyzwań, stających przed ludzkością w drugiej połowie XX wieku. Jeszcze mniej z nas wiedziało, że w tym samym roku przy NATO utworzono Komitet do spraw Wyzwań Współczesnego Społeczeństwa (CCMS).
W artykule 2 Traktatu Północno-Atlantyckiego zapisano, że kraje członkowskie będą współpracować w rozwijaniu pokojowych i przyjacielskich relacji międzynarodowych poprzez tworzenie warunków sprzyjających stabilizacji, co uznano za jeden z najistotniejszych warunków zmniejszenia wzajemnych napięć. Było to zgodne z ekologiczną zasadą użytkowania środowiska w sposób gwarantujący zwiększanie pomyślności społeczeństw bez nieodwracalnego naruszania dóbr przyrodniczych, mających służyć przyszłym pokoleniom. W tym celu postanowiono o wymianie doświadczeń, technologii i sposobów usuwania trudności oraz o poszukiwaniu możliwości wspólnych działań. Podczas Szczytu NATO w 1989 r. potwierdzono znaczenie CCMS w rozwijaniu bezpieczeństwa środowiskowego, stwierdzając, że szeroko rozumiany zrównoważony rozwój ma być zagadnieniem wiodącym w tworzeniu inicjatyw na styku społeczeństwa i środowiska. Wobec zmian sytuacji politycznej w Europie Komitet zaczął w pełni symbolizować Trzeci Wymiar NATO, poświęcony programom naukowym i środowisku. Na spotkaniu przywódców państw NATO w 1991 r. w Rzymie zdefiniowano zadania i politykę wobec krajów Europy środkowej i wschodniej.
Polska uczestniczy w pracach Komitetu od 1993 r. jako państwo współpracujące, a po 1999 – jako członek Paktu. Szczególnie cenna okazała się dla nas pomoc w dziedzinie zagospodarowania byłych terenów wojskowych i unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych, pozostałych po opuszczających Polskę wojskach radzieckich. Naszą „specjalnością” w NATO stała się edukacja ekologiczna i tworzenie materiałów dydaktycznych promujących ochronę środowiska. Pierwszym studium pilotowym zaproponowanym przez nowy kraj członkowski był temat „Formy edukacji ekologicznej w siłach zbrojnych i ich wpływ na tworzenie postaw pro-ekologicznych”. Dyrektorem studium, w którym uczestniczyło 16 krajów, mianowano dr Annę Kalinowską, a instytucją prowadzącą stało się Centrum Badań nad Środowiskiem Uniwersytetu Warszawskiego. W ramach projektu opracowano ponad 70 różnych form edukacyjnych: kursów, scenariuszy warsztatów, konkursów i podręczników służących pogłębianiu wiedzy ekologicznej.
W drugiej dekadzie czerwca br. odbyło się w Ottawie trzecie spotkanie innego studium pilotowego, poświęconego zapobieganiu i zwalczaniu uciążliwości powodowanych przez niektóre działy przemysłu, podczas którego dokonano przeglądu współczesnych technik przeciwdziałania skażeniu gleby i wód gruntowych. W doktrynie NATO podnoszenie świadomości ekologicznej w wojsku oceniane jest jako jeden z głównych gwarantów pokoju w skali globalnej.
Przyjęte rozwiązania są wdrażane w opracowywanych na szczeblu gmin, powiatów, regionów i państw strategii zrównoważonego rozwoju na początek XXI wieku. Rzadko zdajemy sobie sprawę, że ich założenia powstały w natowskich strukturach.